Συγγενείς φωνές και ψυχές

• Του Κώστα Γεωργουσόπουλου

• TA NEA: Δευτέρα 9 Νοεμβρίου 2009

• Το έργο «Τηλεφώνησε ο γιος σου», είναι ένας μονόλογος στο πλαίσιο ενός διαλόγου βλέμματος και σωμάτων

Πρέπει να χρωστάμε ευγνωμοσύνη στη φιλόλογο, θεατρολόγο, μεταφράστρια από τα ισπανικά Μαρία Χατζηεμμανουήλ, που τα τελευταία χρόνια μάς έχει συνδέσει με σπάνια ενημέρωση και αξιόλογη εκλεκτικότητα με το σύγχρονο ισπανικό θέατρο. Έχω κι άλλες φορές επισημάνει πως με τις πλησιέστερες γεωγραφικά ως μεσογειακές χώρες και συγγενέστερες ως ιδιοσυγκρασία πολιτιστικές κοινότητες, την Ιταλία και την Ισπανία, έχουμε όχι μόνο πλημμελή ενημέρωση για τη σύγχρονη λογοτεχνική και θεατρική τους παραγωγή αλλά πλήρη άγνοια. Μυστήριο. Όσον αφορά μάλιστα την Ισπανία, αγνοούμε και τα θεατρικά αριστουργήματα της κλασικής της παραγωγής. Μετρημένα στα δάχτυλα είναι τα έργα του Λόπε ντε Βέγκα και του Καλντερόν αλλά και του Ινκλάν, του Μπεναβέντε που έχουν τιμηθεί με παραστάσεις στην ελληνική σκηνή.

Πριν από λίγα χρόνια (2006) η Μαρία Χατζηεμμανουήλ άρχισε να τροφοδοτεί τη θεατρική μας αγορά με την τελείως σύγχρονη θεατρική συγκομιδή των Ισπανών δραματουργών. Έτσι είδαμε, εκτός των άλλων, στην Πειραματική Σκηνή του Εθνικού το έργο του Ιγνάθιο δελ Μοράλ «Το βλέμμα του μελαψού άντρα» σε σκηνοθεσία του Στάθη Λιβαθινού. Μια βαθιά και τραυματική ματιά στον ρατσισμό και στο φυλετικό σύνδρομο της αμοιβαίας δυσπιστίας. Από πέρυσι παίζεται και φέτος συνεχίζεται στο «Θέατρο της Άνοιξης» το έργο που έγραψε ο Ιγνάθιο μαζί με τη Μαργαρίτα Σάντσεθ με τον ελληνικό τίτλο «Τηλεφώνησε ο γιος σου», μεταφρασμένο πάντα από την Χατζηεμμανουήλ. Η ελληνική παράσταση είναι παγκόσμια πρώτη, κάτι που σημαίνει πως η μεταφράστρια βρίσκεται σχεδόν χωμένη μέσα στα συρτάρια των Ισπανών συγγραφέων, οι οποίοι την περιβάλλουν με εμπιστοσύνη και εκτίμηση.

Το έργο είναι ένας μονόλογος στο πλαίσιο ενός διαλόγου βλέμματος και σωμάτων. Μονολογεί μια αποκλειστική νοσοκόμα, ενώ έχει απέναντί της στο αναπηρικό αμαξίδιο μια γηραιά κυρία με άνοια. Η απόλυτη μοναξιά! Οι συγγραφείς έχουν μελετήσει σε βάθος την ψυχολογία και τις συμπεριφορές αυτών των γυναικών (το 95% των αποκλειστικών νοσοκόμων είναι γυναίκες) και έχουν διαπιστώσει πως «πάσχουν» από μια ιδιόρρυθμη φλυαρία, αντίδοτο στη μοναξιά τους. Ομιλούν χωρίς ανταπόκριση απέναντι σε έναν ανίκανο να επικοινωνήσει ασθενή, ή σε έναν φανταστικό συνομιλητή, ή στο κινητό τηλέφωνο ακαταπαύστως. Λες και τρέμουν μήπως ξεχάσουν το ανθρώπινο προνόμιο της ομιλίας.

Οι δύο Ισπανοί συγγραφείς (ο Ιγνάθιο 52 ετών, η Σάντσεθ 42) βρίσκουν έναν υπόγειο λώρο για να συνδέσουν, εκτός της εξάρτησης «νοσοκόμας- ασθενούς», τα δύο πρόσωπα. Και οι δύο γυναίκες, χήρες, έχουν από έναν γιο. Διπλωμάτης πολυάσχολος ο γιος της γηραιάς κυρίας, μετανάστης στη Σουηδία και παντρεμένος ο γιος της αποκλειστικής. Και οι δύο για διαφορετικούς λόγους ο καθένας, χωρίς πιθανόν να παύσουν να γνοιάζονται για τις μητέρες τους, αποφεύγουν την επαφή, επικοινωνούν με διαμεσολαβητές, έχουν σχεδόν ξεγράψει τις ρίζες τους.

Το δραματουργικό εύρημα των δύο συγγραφέων είναι η πίστη (από ένστικτο, από ανάγκη επικοινωνίας) της αποκλειστικής πως η κατάκοιτη κυρία αντιλαμβάνεται ό,τι λέγεται και γίνεται, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι δεν μπορεί να ομιλεί. Αυτό την κάνει να πιστεύει πως ο μονόλογός της, η φλυαρία της, το προσωπικό της δράμα, οι εξομολογήσεις της ακούγονται και κατανοούνται! Αυτή η σχέση κάνει ενδιαφέρον το υποκριτικό παιχνίδι. Λύνει πολλά από τα προβλήματα που θέτει η φόρμα των μονολόγων, πού δηλαδή απευθύνεται ο μονολογών ηθοποιός, στον εαυτό του, στο κοινό, σε έναν φανταστικό ακροατή. Αν εξαιρέσει κανείς τους μονολόγους-τηλεφωνήματα (του Κοκτό, π.χ., του Καμπανέλλη στον «Επικήδειο»), το πρόβλημα παραμένει. Υπάρχουν βέβαια και οι σιωπηλοί, παρόντες, ακροατές των μονολογούντων προσώπων στην «Τέταρτη διάσταση» του Ρίτσου, αλλά αυτό το αφήνω, αν πρέπει να μιλάμε για θεατρικά κείμενα ή ποιήματα, όπου ο ποιητής απλώς φοράει προσωπεία του μύθου… Ο σκηνοθέτης της αθηναϊκής παράστασης Γιώργος Γιανναράκος δίδαξε με διάκριση τους δύο ρόλους, αξιοποίησε τις σιωπές και τις παύσεις (δεν είναι το ίδιο!) του κειμένου, εστίασε την προσοχή των ηθοποιών τους στην ψυχολογία της στιγμής και στο φορτίο του παρελθόντος που κουβαλάνε. Έκανε σεμνή και ουσιαστική δουλειά.

ΙΝFΟ: «Τηλεφώνησε ο γιος σου» στη Δεύτερη Σκηνή του «Θεάτρου της Άνοιξης» κάθε Δευτέρα και Τρίτη στις 21.00 (Γερμανικού 20, Κεραμεικός. Τηλ. 210-5238.870).

Το βάρος στις δύο ηθοποιούς

Όλο το βάρος βέβαια έπεσε στους ώμους των δύο ηθοποιών. Η Μαρία Παπαγιάννη που υποδύθηκε τον δύσκολο, βωβό αλλά όχι ουδέτερο θεατρικά ρόλο της γηραιάς ασθενούς κυρίας είχε έξοχα αντανακλαστικά, μετρημένη συμπεριφορά και συναισθηματικές εκρήξεις που δεν παρέσυραν το κοινό σε μελοδραματικές αντιδράσεις.

Η Νίτα Παγώνη στον θηριώδη, περίπου δίωρο μονόλογο έδωσε ρέστα. Ηθοποιός μεγάλης πείρας που έχει γράψει την ιστορία της σε ένα ευρύ δραματολόγιο από την τραγωδία έως το σύγχρονο δράμα, με εμφανή τα σημάδια της σχολής που τη γαλούχησε (του Εθνικού Θεάτρου), σχολής που θεράπευσε και καλλιέργησε τα σωστά ελληνικά, τη μουσική, ρυθμική και σημασιολογική τους ακρίβεια, συναρτήσει μιας εσωτερικής τεχνικής που εξασφαλίζει αυτοματισμούς και ομαλά περάσματα από μια κατάσταση σε άλλη χωρίς να διακόπτεται ο ειρμός, ο ιστός που υπόγεια εξασφαλίζει επίσης τη συναισθηματική ενότητα αλλά και την αιτιώδη συνέπεια των μεταπτώσεων.

Μνήμη και βάσανο

Η Λαλούλα Χρυσικοπούλου με λιτά αλλά θεατρικά συμβολικά μέσα σχεδίασε και κατασκεύασε ένα σκηνικό περιβάλλον που θέλει να φαντάζει φυσικό αλλά είναι τεχνητό και παγιδευμένο και σχεδίασε θεατρικά κοστούμια που έχουν και μνήμη και βάσανο αλλά και περασμένα «μεγαλεία»!

Ο Δημήτρης Μαυρομάτης έγραψε πρωτότυπη μουσική και ένα έξοχο εξόδιο τραγούδι σε ισπανικούς στίχους της Αγαθής Δημητρούκα! Θα ήθελα να ακούσω και μια στιχουργική υποδομή (κουπλέ- ρεφρέν) στα ελληνικά!