• Αναμέτρηση με την αλήθεια

• Του Κώστα Γεωργουσόπουλου,

• TA NEA: Δευτέρα 10 Μαΐου 2010

• Η πρώτη θεατρική δίκη στην Ιστορία είναι η ενώπιον του νεοσυσταθέντος από την Αθήνα Αρείου Πάγου δίκη του μητροκτόνου Ορέστη, όπως την καταγράφει ο μεγαλοφυής Αισχύλος στο τρίτο δράμα της τριλογίας «Ορέστεια», «Ευμενίδες»

Εκτοτε και έως τις ημέρες μας τα θεατρικά έργα που αποτυπώνουν την τελετουργία μιας δικανικής υπόθεσης δημοσία, συνήθως ποινικές δίκες για φόνο, για προδοσία, για απάτη, για απόπειρα δολοφονίας πολιτικού ηγέτη, για κατασκοπεία ή παράδοση σε ξένη δύναμη επιστημονικών απορρήτων είναι τα πλέον δημοφιλή θεάματα και στη θεατρική σκηνή και στο σινεμά και στην τηλοψία. Ακόμη και στον Καραγκιόζη.

Θα ρωτήσει πιθανόν κάποιος γιατί; Διότι η δίκη είναι μια παράσταση (εξάλλου έτσι ονομάζεται και η παρουσία των διαδίκων στην αίθουσα) με καθορισμένους ρόλους και μέσω της δικονομίας καθορισμένα στάδια, ανάπτυξη, δέση και λύση. Δηλαδή, πέρα από το ενδιαφέρον που μπορεί να έχει μια εκδικαζόμενη υπόθεση, με τα απρόβλεπτα, τις παγίδες που στήνονται από την υπεράσπιση και την πολιτική αγωγή, από τους ελιγμούς πάνω στο θέμα του εισαγγελέα και τις διερευνητικές και ισορροπιστικές παρεμβάσεις των δικαστών, πέρα από τη στρατηγική που επιλέγει ο κατηγορούμενος, εκείνο που κυριαρχεί είναι το τυπικό και το τελετουργικό. Ανάλογα μάλιστα με την εποχή κατά την οποία διεξάγεται η δίκη, άρα και με τα κοινωνικά, οικονομικά, γλωσσικά, ηθικά της συμφραζόμενα, υπάρχει μια διαφορετική χρήση των δικανικών μέσων, ακόμη και μία τελείως διαφορετική τελετή. Θυμίζω πως υπάρχει μια τελείως κάθετη διαφορά ανάμεσα στο τυπικό και στο τελετουργικό, και όχι μόνο στα δικαστικά ήθη. Θα έλεγα πως η τελετουργία είναι η διαφορετική σήμανση που κάθε φορά παίρνουν οι τυπικές διαδικασίες εκτός των ορίων μιας συγκεκριμένης εποχής, ιδεολογίας, ηθικής συμπεριφοράς, ιστορίας των θεσμών κ.λπ.

Το τυπικό μιας τελετής μπορεί να περιγραφεί αλλά το τελετουργικό χρήζει ερμηνείας. Οταν ένας αλλόθρησκος μπει σε χριστιανικό ναό, μπορεί να περιγράψει φεύγοντας το σημείο του σταυρού, τη χειρονομία ευλογίας του επισκόπου, τη γονυκλισία των πιστών, την περιφορά των τιμίων δώρων. Το τι σημαίνουν όμως όλα αυτά, τι νόημα δογματικό έχουν και ποια η συγκεκριμένη λειτουργία τους μένει στην τελετουργική αφήγηση και είναι απαραίτητο να εξηγηθεί και μάλιστα με σαφήνεια στον μη πιστό παρατηρητή.

Ετσι και στις δικαστικές αίθουσες υπάρχει ένα τυπικό (οι θέσεις των δικαστών, το εδώλιο, το ευαγγέλιο, οι κινήσεις των δικηγόρων, η διαδοχική παρέλαση των μαρτύρων, η ανάγνωση ντοκουμέντων, η παρουσίαση πειστηρίων), αλλά ο τρόπος ή ο λόγος απόρριψης μιας ερώτησης, τα όρια μιας μαρτυρικής εξέτασης, τα δικαιώματα του κατηγορουμένου, το τεκμήριο της αθωότητας ανήκουν στο τελετουργικό, δηλαδή στο «τέλος», τον «σκοπό» που εξυπηρετούν οι τύποι.

Αυτά όλα είναι αρκούντως θεατρικά, αφού ουσιαστικά μια δίκη έχει πάντα καίριο ενδιαφέρον, άδηλο τέλος, αποκαλύψεις, συναισθηματικές φορτίσεις όλων των παραγόντων, λογική επιχειρηματολογία και παραπειστικές στρατηγικές. Ο,τι είναι ένα θεατρικό κείμενο εν παραστάσει. Αρα μια δίκη στο θέατρο είναι ένα «θέατρο» εν θεάτρω.

Οπως και τα αστυνομικά μυθιστορήματα, το θεατρικό δικαστικό δράμα ή η κωμωδία χρειάζεται ειδικά προτερήματα από τον συγγραφέα τους. Το ενδιαφέρον του θεατρικού δικαστικού έργου μάλιστα είναι πλέον έντιμο, θα έλεγα, από το αστυνομικό μυθιστόρημα για τον απλούστατο λόγο πως ο αστυνομικός συγγραφέας μοιάζει να είναι κυριολεκτικά ένας πανούργος παίκτης, αφού αυτός γνωρίζει το τέλος και ρυθμίζει έτσι τη δράση ώστε να μας κρατά σε συνεχή αγωνία και αμφιβολίες. Χωρίς να διαφέρει στην ουσία ο θεατρικός συγγραφέας του δικανικού δράματος λόγω της θεατρικής τεχνικής μοιράζοντας ρόλους και αναθέτοντας την ευθύνη των αποκαλύψεων στους παράγοντες της δίκης φαίνεται σαν να καταγράφει ως ρεπόρτερ τα τεκταινόμενα αφήνοντας να εννοηθεί ότι είναι απέξω από τις εξελίξεις. Αν ξέρει να γράφει καλό θέατρο μας πείθει πως τις λύσεις τις δίνουν οι τεχνικές, οι τακτικές, τα επιχειρήματα και οι παγίδες που εφευρίσκουν τα εμπλεκόμενα πρόσωπα.

Εχω χαρεί στη σκηνή τα σαράντα χρόνια που διακονώ την κριτική εκατοντάδες θεατρικές δίκες και οφείλω να ομολογήσω πως πάντα γοητεύομαι από το θεατρικό λειτουργικό μιας δίκης, συμμετέχω αμφιβάλλοντας στις μονομαχίες των διαδίκων και πάντα στο τέλος αιφνιδιάζομαι από το αποτέλεσμα. Στο θέατρο «Κάτια Δανδουλάκη» παίχτηκε ένα άκρως ενδιαφέρον δικαστικό δράμα γραμμένο από έναν μετρ του είδους, τον Τζέφρεϊ Αρτσερ. Μεταφρασμένο και προσαρμοσμένο σε προσιτά δικονομικά ελληνικά τελετουργικά (ο δικαστής π.χ. δεν φοράει την τυπική τήβεννο) από τον Κώστα Σπυρόπουλο που έκανε και τη σκηνοθεσία είναι μια περιπεπλεγμένη υπόθεση συζυγοκτονίας. Η γραφή, χωρίς να έχει έντονη θεαματική πρόθεση, βασίζει το ενδιαφέρον πάνω στην αποδεικτική επιχειρηματολογία των διαδίκων που εξαντλούν κάθε μέσο, έως τα όρια της παραβίασης των δικονομικών αρχών, για να παγιδεύσουν τους μάρτυρες. Το έργο προχωρεί με συνεχείς ανατροπές έως την τελική απόφαση και την εκτός πλέον δίκης ανατροπή της ανατροπής. Θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ένα ιδιοφυές σόφισμα πάνω στην έννοια της αλήθειας και του ψεύδους, της αμφισημίας της αλήθειας και της πειθούς του ψεύδους. Το εύρημα του έργου βρίσκεται στον έξοχο τρόπο που η δίκη φτάνει στο τέρμα της με τέτοια αμφιλεγόμενα τεκμήρια, ώστε το κοινό λειτουργώντας ως ένορκοι να ερωτάται ποια είναι η γνώμη τους και να συνεχίζεται η δίκη με απόφαση βασισμένη στην ετυμηγορία των ενόρκων. Εξάλλου με τον τίτλο «Αθώος ή ένοχος» παίχτηκε το έργο στην Ελλάδα.

• Η ευθύνη της απόφασης

Η σκηνοθεσία του Σπυρόπουλου, χωρίς να κρατήσει την ψυχρή τυπικότητα ενός βρετανικού δικαστηρίου, τόνισε τα θεατρικά στοιχεία της διαδικασίας. Τα σκηνικά και τα κοστούμια είναι και λιτά και λειτουργικά. Κυρίως παίρνουν υπόσταση από τους φωτισμούς της Μαραγκουδάκη. Ωραία είναι η μουσική και το τραγούδι του Χριστοδουλόπουλου, ενισχύει κινηματογραφικά τη δράση, θαυμάσια τα video της Μαρίας Λάφη. Ο Σπυρόπουλος στον ρόλο του συζυγοκτόνου με την τεράστια πείρα του έδωσε μια τελείως λιτή, γεμάτη εσωτερικότητα και κρυφή στρατηγική ερμηνεία. Η Υρώ Λούπη (υπεράσπιση) είχε καλές στιγμές στο διερευνητικό πεδίο αλλά έχανε κύρος στις εντάσεις. Ο Μιχ. Μαρίνος (εισαγγελέας) έχει έντονη παρουσία και απέδειξε αξιόλογα προσόντα στις στρατηγικές παγίδευσης. Η Λίνα Σακκά (μάρτυρας) εντυπωσιακή σκηνική παρουσία αλλά νομίζω λίγο ανέτοιμη για το παιχνίδι ανάμεσα στην αλήθεια και στο ψεύδος. Ο Ανταλόπουλος (μάρτυρας) άψογος, ο Γεωργαλάς (μάρτυρας) αγαθή παρουσία και ο Μιχάλης Γεωργακόπουλος (μάρτυρας) θαυμάσια φιγούρα, άψογη τεχνική και αξιοσημείωτος έλεγχος μέσων. Ο Δημήτρης Χαβρές επαρκέστατος. Μια καλή ευκαιρία να μετρήσει κανείς την πιθανή δικαστική του επάρκεια, αφού παίρνει την ευθύνη της απόφασης και θα αναμετράται με την αλήθεια. Εγώ πάντως την πάτησα.

//