Αυλαία με λάμψη στην Επίδαυρο. Oυίλιαμ Σαίξπηρ «Χειμωνιάτικο Παραμύθι»

• Εξοχοι ηθοποιοί σε μια σπάνια παράσταση που δεν είχε ανάγκη τους φωτεινούς υπότιτλους
• Του Γιαννη Βαρβερη, Η Καθημερινή, 30/08/2009
  
• Oυίλιαμ Σαίξπηρ «Χειμωνιάτικο Παραμύθι». Σκην: Σαμ Μέντες. Θέατρο: Eπιδαύρου

• Ηταν μια παράσταση που έλαμπε! Το τελευταίο βράδυ του Φεστιβάλ Επιδαύρου (και Αθηνών) 2009 πέταγε σπίθες. Πρώτα πρώτα ήταν μερικοί έξοχοι ηθοποιοί όπως σπάνια συναντά κανείς όλους μαζί σε μια ομάδα . Για παράδειγμα, εκείνη η αξέχαστη σκηνή στο δικαστήριο όπου η ταλαιπωρημένη βασίλισσα Ερμιόνη (Ρεβέκκα Χολ) απευθύνεται όχι στον οίκτο αλλά στη συνείδηση του ζηλόφθονου συζύγου της, διατηρώντας ακόμα μέσα στα κουρέλια τη μεγαλοπρέπειά της. Μια απόλαυση.

• Και μετά ο αναμφισβήτητος «σταρ» πρωταγωνιστής της παράστασης ο έξοχος Σάιμον Ράσελ Μπιλ, ως ο ανασφαλής άνδρας της, Βασιλιάς Λεόντιος, του οποίου η ερωτική ζήλια αγγίζει την τρέλα, ο οποίος έχτισε έναν τόσο πειστικό σε κάθε λεπτομέρειά του χαρακτήρα ώστε, σχεδόν, δεν χρειαζόταν να γνωρίζεις σαιξπηρικά αγγλικά για να πλησιάσεις τις μεταπτώσεις του.

• (Τώρα αναγκαία στο σημείο αυτό η παρένθεση για ν’ αναφερθώ στους κουραστικούς φωτεινούς υπότιτλους «πρώτο τραπέζι πίστα» που επενέβαιναν βάρβαρα και δραστικά ακόμα και στο εικαστικό μέρος της παράστασης, καταργώντας φωτισμούς και αδρανοποιώντας σκηνικά. Μήπως θα ήταν προτιμότερο να μην υπήρχαν καθόλου; Μήπως στο Μπαϊρόιτ του Βάγκνερ ενοχλήθηκε ποτέ κανείς από τους μη-γερμανομαθείς που δεν υπάρχουν; Αλλωστε, το ’παμε ήδη: ένας καλός ηθοποιός σαν τον Σάιμον Ράσελ Μπιλ καταργεί με τη δουλειά του τη μετάφραση.) Κι εκείνη η μυστηριακή, ή έξω απ’ αυτόν το κόσμο Παυλίνα (Σινάιντ Κιούσακ) που κατόρθωνε να είναι σωστή φιγούρα από παραμύθι διατηρώντας έναν τόσο αυστηρό ανθρώπινο χαρακτήρα… Αμερικανο-εγγλέζικη συμπαραγωγή η παράσταση που σκηνοθέτησε ο κινηματογραφιστής Σαμ Μέντες έκλεινε το μάτι και στις δύο αγγλόφωνες χώρες.

• Εκτός συγκεκριμένου χρόνου, με έντονη τη σφραγίδα του σαιξπηρικού θεάτρου, όπως το γνωρίζει κανείς από την βρετανική θεατρική παράδοση, ο Αμερικανός σκηνοθέτης έμοιαζε να χαμογελά από μέσα του παντρεύοντας τις δύο όχθες του Ατλαντικού.

Χιούμορ

• Ειδικά εκείνη η πανηγυριώτικη σκηνή του βοημικού γλεντιού με τους χορούς «σκουέρ» και την γουέστερν ατμόσφαιρα, με τον Ιθαν Χοκ να τραγουδάει κάντρι με την κιθάρα του εξέπεμπε ένα χιούμορ το οποίο οι κινηματογραφόφιλοι θα γνώριζαν ήδη από τις ταινίες του Μέντες. Το viewer, το εξάρτημα με το οποίο οι κινηματογραφικοί σκηνοθέτες απομονώνουν λεπτομέρειες στις πρόβες των ταινιών τους, υπήρχε κι εδώ. Ο Μέντες χρησιμοποίησε συχνά –βάζοντας σε εφαρμογή μερικά σημαδιακά γκροπλάν– μια τεχνική του κινηματογράφου. Και το έκανε με επιτυχία. Το, σπάνια παιζόμενο σαιξπηρικό «Χειμωνιάτικο Παραμύθι», όπου η παθολογική ζήλια –σε αντίθεση με τον «Οθέλλο»– έχει τελικά αίσιο τέλος, από τη στιγμή που η νεκρή βασίλισσα ξαναζωντανεύει στο τέλος, σ’ άφηνε με μια καλή γεύση στο τέλος.

• Αντιρρήσεις; Πιο πολλά ερωτήματα για το εάν τέτοιου είδους θεάματα τα οποία έχουν γίνει για κλειστό χώρο ταιριάζουν στην Επίδαυρο. Για το εάν η τόσο μοναδική Επίδαυρος θα ’πρεπε να παραμείνει αποκλειστικά και μόνο για το αρχαίο δράμα. Κι αυτό όχι για να μη «μολυνθεί» η –όποια– ιερότητα του χώρου, όσο γιατί έτσι μια «αποκλειστικότητα» της θα εξυπηρετούσε καλύτερα τον ξεκάθαρο χαρακτήρα ενός φεστιβάλ, το οποίο ακόμα μοιάζει να ψάχνει για την περπατησιά του. Ας το πω ξεκάθαρα: Αυτό που έχουμε να πλασάρουμε (να πουλήσουμε) διεθνώς, διατηρώντας ταυτόχρονα και την αξιοπρέπειά μας, είναι ο αρχαίος μας κόσμος. Ασφαλώς καλές είναι και οι κλασικές και μεταμοντέρνες πολιτιστικές κουρελούδες, αλλά δεν θα ήταν ακόμα καλύτερα να προβάλλουμε κυρίως το αρχαίο δράμα και την κωμωδία; Μιλώ πάντα για την τόσο ξεχωριστή Επίδαυρο.

Οι Ελληνες

• Κι αυτό γιατί «Πού οδηγείται ενστικτωδώς το θέατρό μας σε εποχές κρίσης; Ούτε στον Σαίξπηρ ούτε στον Μπέρναρντ Σω, αλλά στους Ελληνες.» Ετσι άρχιζε μία κριτική του – για την «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» στο Εθνικό Θέατρο της Βρετανίας ο κριτικός του «Γκάρντιαν» Μάικλ Μπίλινγκτον. Ο Γιώργος Λούκος αποδείχθηκε ένας πρώτης τάξης αρχιμάστορας του Φεστιβάλ. Κι ασφαλώς είναι ένα κατόρθωμα το ότι πέτυχε να γεμίσει την Επίδαυρο και στις δύο παραστάσεις.

• Θα του άξιζαν όμως ακόμα μεγαλύτερα συγχαρητήρια αν πετύχαινε να πείσει μερικούς ξένους παραγωγούς να δουλέψουν επάνω σε κάτι που θα ταίριαζε περισσότερο στο πιο ξακουστό αρχαίο θέατρο του κόσμου. Αυτό το –πανάκριβο– «Χειμωνιάτικο Παραμύθι» ήταν μια συμπαραγωγή του Φεστιβάλ Αθηνών, με φορείς από τη Νέα Ζηλανδία, τη Γερμανία, τη Σιγκαπούρη και την Ισπανία. Λέτε να τα καταφέρει άραγε ο Λούκος να ξετρυπώσει του χρόνου τους ανάλογους χρηματοδότες για κανέναν Αισχύλο ή Αριστοφάνη;