Ο συμπατριώτης μας Αντώνης Ζαχαρέας, πρόεδρος του Τμήματος ισπανικών σπουδών του Πανεπιστημίου της Μινεσσότα κι ένας από τους εγκυρότερους μελετητές, παγκόσμια, του έργου του Θερβάντες, επισημαίνει καίρια το πολιτικό προκείμενο της αισθητικής απάντησης του μεγάλου Ισπανού συγγραφέα στο πρόβλημα των καιρών του -και των καιρών μας:
«Το κείμενο με μια έννοια σκοτώνει ή συντρίβει το πρόσωπο. Ο ιππότης θα μάθει μέσα από πικρές εμπειρίες ότι οι ανεμόμυλοι δεν είναι γίγαντες. Με αυτή την έννοια το έργο είναι μια αισθητική απάντηση σε ένα πολιτικό πρόβλημα. Στο γεγονός, δηλαδή, ότι η Ισπανία της εποχής του Θερβάντες από παγκόσμια αυτοκρατορία κατάντησε μια ευρωπαϊκή δύναμη δεύτερης διαλογής, αλλά συνέχισε να συμπεριφέρεται σαν να ζούσε στα παλιά της μεγαλεία. Το μάθημα ρεαλισμού που μας προσφέρει το βιβλίο έχει διπλή εφαρμογή στις μέρες μας. Κάθε ιδέα που δεν υπολογίζει την πραγματικότητα παγώνει, μετατρέπεται στη χειρότερη δυνατή ουτοπία και κάθε παγωμένη ουτοπία γίνεται καταπιεστική, φονική για τους πιστούς της ή για όσους της ασπάζονται.
Ο κίνδυνος δεν προέρχεται τόσο από τους ανεδαφικούς επαναστάτες που αναλώνουν τη ζωή τους για χάρη ενός ονείρου. Και δεν περιορίζεται στους παρανοϊκούς τύπου Χίτλερ ή Πολ Ποτ που σπέρνουν τον όλεθρο μέσα στο παραλήρημά τους. Η κριτική του Θερβάντες χτυπάει ακόμη και τους πονηρούς πολιτικάντες κάθε λογής που πουλάνε επανάσταση και παριστάνουν ότι επιτίθενται σε ανεμόμυλους, ενώ παζαρεύουν το αλεύρι, τα τσουβάλια και το γαϊδούρι με τον μυλωνά…».
Γράφω τα πιο πάνω με την ευκαιρία της παράστασης του Δον Κιχώτη, σε διασκευή και σκηνοθεσία του Γιάννη Καραχισαρίδη, με τον Γιώργο Κιμούλη και τον Δημήτρη Πιατά στους κεντρικούς ρόλους. Μια παραγωγή του ΔΗΠΕΘΕ Κοζάνης, στο «Ηρώδειο». Του μεγάλου αυτού κειμένου έχουν ήδη γίνει στην ελληνική γλώσσα αρκετές θεατρικές διασκευές, με καλύτερη και πληρέστερη εκείνη του Ιδομενέα Στρατηγόπουλου, που έχει ηλικία εκατόν τριάντα χρόνων! Για την ανάλυση του έργου παραπέμπω στο πιο πάνω κείμενο του Ζαχαρέα. Αν επρόκειτο να προσθέσω κάτι, θα έλεγα, για όσους βλέπουν σε αυτό τη μορφή ενός Χριστολογικού κυρίως προτύπου, ότι θα μπορούσαμε ίσως να διακρίνουμε στο πρόσωπο του Δον Κιχώτη κάτι ακόμη, ένα παράδοξο κράμα βουδιστικής άρνησης του κόσμου, με ψήγματα ενός πρώτου χριστιανικού αναχωρητισμού.
Εντοπίζονται, πράγματι στον Δον Κιχώτη μια σειρά κοινών στοιχείων: η ύπαρξη πόνου στον κόσμο, η ατελεύτητη σειρά μεταβολών, η δύναμη του πειρασμού, το κακό, ο διάβολος, η αποχή από τη φθορά της ζωής, τη σεξουαλική επαφή, τους χορούς, τις χαρές, τα στολίδια, τα άνετα κρεβάτια, τη χρήση του χρήματος… Επίσης ισχύει ο αυστηρός κανόνας της ακτημοσύνης. Που και πώς έγινε ο συγκρητισμός αυτός, δεν είναι ακόμη γνωστό.
Ίσως κάπου στη Συρία, σταυροδρόμι των πολιτισμών, τον έβδομο – όγδοο αιώνα μ.Χ. μέσα από έναν «βίο του Βούδα», προέλευσης μάλλον Ινδικής, που μεταλλάχθηκε, πιθανώς από τον Ιωάννη Δαμασκηνό σε χριστιανική μυθιστορία, με θέμα την περιπλανώμενη αγιοσύνη, για να γίνει στη συνέχεια ένα δημοφιλές ανάγνωσμα «ψυχωφελές» της Δύσης. Πρόκειται για το «Βαρλαάμ και Ιωάσαφ», που μεταφράστηκε και τυπώθηκε στην Ισπανία, δέκα χρόνια πριν απ’ τη συγγραφή του πρώτου μέρους του «Δον Κιχώτη» και αποδεδειγμένα επηρέασε τις ντόπιες γραφές. Το θέμα είναι όμως εντελώς παρθένο, και θα ήταν πρώιμο να καταλήγαμε από τώρα σε βεβιασμένα συμπεράσματα.
Στο Χριστολογικό τυπικό της περιπλανώμενης αγιοσύνης βασίζουν την παράσταση ο διασκευαστής και σκηνοθέτης και ο πρωταγωνιστής της, πηγαίνοντάς το όμως στα άκρα, για να «κλειδώσουν» το έργο μέσα στο τυπικό μιας «παραχριστιανικής» τελετής θυσίας, με την κυριολεκτική προσφορά του (ωραίου) σώματος της πόρνης – Μαγδαληνής – Δουλσινέας στους βιαστές, που «αρπάζουσι» με αυτόν τον τρόπο τη «βασιλεία των ουρανών», σύμφωνα με μία ερμηνεία ενός ευαγγελικού χωρίου… Αυτό, όμως, είναι κάτι ολότελα ξένο στη διάνοια και του ήρωα και του συγγραφέα. Ποτέ δεν θα σκέφτονταν κάτι τέτοιο, ούτε ο Κιχώτης ούτε ο Θερβάντες.
Εδώ χρειάζεται προσοχή. Το ανοιχτό βιβλίο του Δον Κιχώτη δεν αντανακλά κάποιο δρώμενο μιας κλειστής σέχτας της καθολικής Εκκλησίας και πολύ περισσότερο της Ιερής Εξέτασης, μια «πράξη πίστης», ή ένα auto de fe. Πρόκειται για μια παρανόηση που «χτίζει» πάνω στο έργο του Θερβάντες, ένα άλλο έργο, το οποίο περιλαμβάνει μάλιστα εν τέλει ως ρομαντικό happy end τη συνάντηση του ιππότη in extremis με τη φανταστική «γυναίκα των λογισμών του», όταν έχει πια «συχωρεθεί» για τις αμαρτίες του, μετανοήσει, επιστρέψει στην καθολική πίστη, και ως ανταμοιβή των «κόπων» του… Το βιβλίο του Θερβάντες, όμως, ενώ δεν αρνείται την ερωτική ευτυχία στα «δεύτερα» πρόσωπά του, είναι ολόκληρο χτισμένο επάνω στη λογική της μη συνάντησης των δύο κυρίων ηρώων.
Κριτική Θεάτρου 
Πρόσφατα σχόλια